Rijnlands organiseren bij een eigentijdse gemeente?

Rijnlands organiseren is een simpele manier van organiseren, die kennelijk makkelijk over het hoofd wordt gezien. Dat komt waarschijnlijk omdat we sinds het begin van industriële revolutie (1850) ‘de organisatie’ (the system) radicaal voorop hebben gesteld. En dat werkt ook prima zolang er standaardwerk met relatief laagopgeleide mensen, die flink worden gemanaged, in een opgeknipt fabrieksmatig productieproces aan de slag worden gezet … liefst nog met targets. Lagelonenlanden weten daar alles van. Maar je ziet – juist ook bij gemeenten – dat er nadrukkelijk inmiddels wat anders wordt gevraagd. Het sociaal domein en de omgevingswet zijn daar exemplarische voorbeelden van. Als je niet uitkijkt worden echter dat soort typische Rijnlandse vraagstukken toch nog steeds op een Angelsaksische manier aangevlogen. Oftewel: organisaties hebben het idee de uitdagingen die de omgevingswet met zich meebrengen relatief makkelijk te managen zijn met goed uitgedachte regels, procedures en beleid. Wellicht vraagt deze grootste wetswijziging ooit een andere kijk op organiseren en op dienstverlening?! Een Rijnlandse manier van organiseren. We gaan dan toch weer knutselen aan die organisatie om dit verticale vehicle kosten wat het kost geschikt te maken voor iets wat het in de kern niet aan kan, namelijk menselijk maatwerk.

Andere mindset: Wie of wat is het gereedschap?

Een belangrijk verschil tussen Rijnlanders en Angelsaksen is dat Rijnlanders de organisatie zien als hun gereedschap en zichzelf niet zien als het gereedschap van de organisatie. Zou Max Verstappen zichzelf zien als een Human Resource van Red Bull Racing? Of Messi zichzelf als Human Resource van PSG? Zouden ze begrijpen wat je bedoelt als je tegen ze zegt: Loop voor je nieuwe tijdelijke contract even langs de afdeling Human Resource Management? Duidelijk zal zijn dat die mindset zeer bepalend is voor je dagelijks gedrag. Een kapper die geen goede schaar heeft loopt naar zijn baas en vraagt om goed gereedschap, een kapper die de nieuwste trends ook in de vingers wil krijgen gaat naar een cursus om bijgespijkerd te worden. Zou Van Gaal bedenken dat hij zijn voetballers beter kan maken door ze naar een cursus ‘High Performance Organizations’ op Nyenrode te sturen? Andere mindset, … laten we het daarop houden. 

Het Gemeentehuis als Werkplaats

Probeer het Gemeentehuis eens te zien als een Werkplaats waar maatwerk wordt geleverd door vakmensen; er wordt van buiten naar binnen gewerkt: doe wat nodig is. Maar hier en daar is inderdaad sprake is van standaardisatie omdat maatwerk even niet opportuun is. Bijvoorbeeld de uitgifte van reisdocumenten of de salarisadministratie. En probeer ook toepassing van de menselijk maat los te zien van willekeur. De regels zijn gelijk. Toch is iedereen anders (CIZ). Daarbij kunnen we stellen dat de ‘creatieve ambtenaar’ ietwat makkelijker verliefd kan worden op de uitdaging van de ‘klant’(en kan doen wat nodig is vanuit de opgave) in plaats van dat hij/zij enkel aangewezen is op de door de organisatie bedachte handelswijzen/oplossingen (die wellicht niet passend zijn). Er behoeft geen sprake te zijn van een gelijk geval als er sprake is van een gerechtvaardigd verschil (lees onze Grondwet artikel 1).  

Omgevingswet (2022) en het Rijnlandse gedachtegoed

In plaats van een vastliggend Bestemmingsplan zal er onder de Omgevingswet permanent worden gekeken naar nieuwe ontwikkelingen in de samenleving. Zoals je bij een terrasje je permanent kijkt welke nieuwe situatie zich daar voordoet. Verandering is dan letterlijk een constante. Op deze ontwikkelingen kan vervolgens door de ruimte die de Omgevingswet biedt makkelijker worden ingespeeld. In plaats van ‘Nee, tenzij’, wordt het ‘Ja, mits’. De Gemeente zal meer open staan voor initiatieven vanuit de samenleving. De inwoners krijgen te maken met één loket (een ober/serveerster) bij het aanvragen van een vergunning. De verschillende overheden zullen moeten samenwerken (het zogenaamde één overheidsprincipe). Er vindt een bundeling plaats van sectorale beleidskaders en een integrale afweging aan de voorkant (voorste linie, het front bij de serveerster/ober) van de organisatie. Dat is de kern van het Rijnlands gedachtegoed en de achterkant op het Gemeentehuis (het hoogland) zal integraal (aardappels, vlees en groente) afstemmen wat er waar gaat gebeuren. Regels worden niet meer uitgevoerd, maar toegepast in verschillende contexten met logischerwijs verschillende uitkomsten. De serveerster/ober praat op basis van gelijkwaardigheid met het publiek (burgers, initiatiefnemers en marktpartijen) op het terrasje (het laagland). Het gemeentehuis (de keuken in het hoogland) faciliteert, de vraag op het terras staat immers centraal.

Duidelijk zal zijn dat naast de juridische stelselwijziging in het Gemeentehuis er tevens een cultuurgave ligt voor de sub-keukens in het hoogland (politiek, bestuur en ambtelijke organisatie). De hamvraag zal zijn in 2022 in hoeverre uw gemeente/werkplaats #Rijnlandproof is?

De invoering van de omgevingswet is uitgesteld tot medio 2022 en dat biedt organisaties meer tijd om te leren hoe zij nog beter de vraag achter de vraag kunnen achterhalen, horizontaal samen te werken in de organisatie en binnen het externe netwerk, creatief om te gaan met vraagstukken als de oplossingen van de organisatie niet toereikend zijn, stakeholders mee te laten denken/ontwikkelen in het verbeteren van producten en diensten (co-creatie). Oftewel een schitterende kans om er iets moois van te maken. 

Rijnlands in het kort (samengevat)

Van voor naar achter van links naar rechts: (1) van het terrasje (de burgers) via (2) de voorkant (serveerster/ober) met mandaat naar (3) de achterkant (keuken) die werkt als een integreerde servicedesk (geen kastje naar de muur-gedoe). Het Gemeentehuis als Werkplaats. Leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker. Fris Vooruit eigenlijk. ;) 

NB: Sandi's vrouw Paula vond deze blog op zijn laptop. Deze tekst is derhalve postuum een maand na Sandi's overlijden hier geplaatst.